Triển lãm: "TÌM LẠI KÝ ỨC"

Ký ức về Hà Nội, Hải Phòng những ngày cuối năm 1972 là hình ảnh: đất rung, ngói tan, gạch nát. Những cuộc chia ly, mất đi người thân bởi bom đạn, sự ám ảnh về thời khắc máy bay B-52  ném bom rải thảm chưa bao giờ phai mờ trong tâm trí những người đã trải qua 12 ngày đêm khói lửa ấy.

Ngày 27/01/1973, Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam được ký kết. Chính phủ Việt Nam và Hoa Kỳ tiến hành trao trả những người bị hai bên giam giữ. Những gương mặt vui mừng, cảm động, những giọt nước mắt hạnh phúc … khi được trở về trong vòng tay người thân đã trở thành kỷ niệm khắc ghi trong tâm thức những người trở về sau cuộc chiến. 

Sáng 29.11, tại di tích lịch sử Hỏa Lò, Hà Nội đã khai mạc triển lãm “Tìm lại ký ức”, nhân kỷ niệm 45 năm chiến thắng Điện Biên Phủ trên không.

Triển lãm được trưng bày theo 4 chủ đề: Đối mặt với B52; Khách sạn Hilton - Hà Nội; Ngày Trở về; Xây đắp tương lai. Mỗi chủ đề đều mang đến những câu chuyện, hiện vật đầy ý nghĩa và xúc động với người xem. Buổi khai mạc đã chứng kiến những cuộc hội ngộ xúc động giữa cựu phi công Mỹ bị bắt giữ với những người lính làm công tác chăm sóc, bảo vệ phi công. Cũng trong buổi khai mạc, nhiều kỷ vật đã được những cựu phi công Mỹ trao tặng Ban Quản lý Di tích Nhà tù Hỏa Lò để minh chứng cho những gì họ cảm nhận được trong thời gian bị giam giữ.

“Tìm lại ký ức” tái hiện về cuộc chiến đấu của quân và dân Hà Nội, Hải Phòng đã vượt qua mất mát, đau thương để chiến thắng, giúp những người chưa từng trải qua chiến tranh biết thêm nhiều câu chuyện thời chiến  chứa đựng đầy bất ngờ  và tính nhân văn, đặc biệt là chuyện về những phi công Mỹ tại “Hintơn Hà Nội”.

“Khách sạn Hilton - Hà Nội”, cái tên ngày xưa các phi công Mỹ dành cho nhà tù Hỏa Lò, cũng chính là nội dung của phần trưng bày liên quan đến những câu chuyện của những phi công Mỹ từng bị giam ở đây. Từ năm 1964 đến năm 1973, một phần nhà tù Hỏa Lò được dùng để tạm giam phi công Mỹ, trong đó phần lớn là những phi công đã tham chiến trong trận “Điện Biên Phủ trên không”. 

“Vị khách đặc biệt” đầu tiên là trung úy hải quân Everestt Alvarez Jr, phi công lái máy bay A4 Sky-Hawk, bị súng phòng không của đại đội 141 do Trung đội phó Trương Thanh Luyện chỉ huy bắn rơi ở Bãi Cháy, Quảng Ninh lúc 14 giờ 43 phút, ngày 5-8-1964. Alvarez là phi công đầu tiên bị bắt ở miền bắc trong chiến tran phá hoại, là người khai trương “Hilton - Hà Nội” và cũng là phi công Mỹ bị giam lâu nhất tại đây (8 năm, 7 tháng). Triển lãm còn trích lại những lời kể của “vị khách đầu tiên” này”: “Nơi tôi ở trước đây (buồng giam số 6), chỉ có mấy gốc nho già, phía trên có cửa sổ, thỉnh thoảng anh bộ đội Việt Nam ở tầng trên vẫn ném kẹo và thuốc lá xuống cho tôi… Tết cổ truyền Việt Nam, chúng tôi đôi lúc cũng được ngồi xe đi dạo phố. Người Hà Nội lúc ấy hơi bé, đàn bà mặc quần đen, đàn ông áo bốn túi đóng kín cổ. Bây giờ không thấy nữa…”. 

“Khách sạn Hilton - Hà Nội” còn là nơi từng giam giữ nhiều cựu phi công khác, sau này đã trở thành những cây cầu nối đặc biệt trong mối quan hệ Việt - Mỹ như đại úy không quan Douglas Brian (Pete) Peterson, hay thiếu tá hải quân John Sidney McCain. Những cựu phi công, cựu tù binh từng bị giam giữ trong nhà tù Hỏa Lò đều được chăm sóc với một chế độ đặc biệt, cao cấp hơn so với ngay cả cán bộ quản giáo trong trại giam, thậm chí có cả cà-phê, thuốc lá…, và họ đều dành thời gian suy nghĩ về cuộc chiến sau những gì tận mắt chứng kiến. 

“Ngày trở về” ghi dấu ấn họ rời khỏi cuộc chiến, trở về trong vòng tay gia đình và đã thay đổi suy nghĩ của mình. 

Phần cuối cùng của triển lãm “Xây đắp tương lai” kể về chặng đường xây đắp hòa bình của người dân Việt Nam, về những cuộc tìm kiếm và trao trả hài cốt quân nhân Mỹ mất tích trong chiến tranh, những chuyến trở lại thăm Việt Nam của các cựu binh Mỹ, rồi những nỗ lực nhằm xây đắp mối quan hệ giữa hai quốc gia Việt Nam - Hoa Kỳ.

Bốn mươi lăm năm đã trôi qua, nhân dân Việt Nam vẫn luôn dành tình cảm tốt đẹp cho người dân Mỹ yêu hòa bình. Chuyên đề “Tìm lại ký ức” là dịp để người dân Việt Nam thêm tự hào khi đã lập nên một kỳ tích của thế kỷ XX, là dịp để phi công Mỹ nhớ lại một khoảng lặng trong cuộc đời, giúp mỗi người hiểu hơn về sự khốc liệt của chiến tranh, để cùng giúp sức xây dựng Thế giới hòa bình.

Ẩn chứa trong những bức ảnh, trong mỗi hiện vật là những câu chuyện cảm động về hơi ấm tình vợ chồng, tình mẫu tử thiêng liêng … sau bao năm xa cách.

Nguyen Hong tổng hợp

ảnh của Nguyen Hong