NÓI VỀ "QUY HOẠCH NHÂN SỰ"

 

Người ta vẫn gọi Lã Bất Vi là nhà buôn vua. Có lẽ nick name đó do người đời sau phong tặng cho ông. Nếu đương thời mà ông nói toạc ra kế hoạch quy hoạch vua của mình thì chắc chắn ông không thành công trong việc đưa Doanh Chính lên ngôi vua nước Tần. Gạt bỏ những lớp bụi sử liệu, chúng ta chỉ có thể tin chắc rằng Lã Bất Vi đã lập một kế hoạch nhân dự dài hạn. Hơn nữa, học trò của ông đã thành công ngoạn mục, trở thành vị hoàng đế thống nhất đầu tiên bên nước Tầu, Tần Thủy Hoàng Đế, đặt dấu chấm hết cho thời kỳ loạn lạc Xuân Thu - Chiến Quốc mấy trăm năm, xây dựng một thể chế có độ bền đến tận thời hiện đại. Đó là thể chế bá quyền, bành trướng, chỉ tôn trọng quyền tự do duy nhất của một người là vua. Cuộc chơi nhân sự của Lã Bất Vi kéo dài hơn ba mươi năm, chứ không phải chỉ ngắn hạn trong một nhiệm kỳ. Ông quy hoạch vua từ khi bố của vị vua tương lai còn là một thái tử con tin của nước Tần trong thành Hàm Đan của nước Triệu.

Sau Lã Bất Vi chưa thấy bên Tầu có ai làm quy hoạch nhân sự giỏi như ông. Tuy vậy bên nước ta có vài người, còn giỏi hơn nhiều. Đó là Sư Vạn Hạnh. Ông âm thầm quy hoạch Lý Công Uẩn từ bào thai. Rồi rèn rũa nhân cách, kèm cặp kiến thức cho nhân sự của mình, đưa nhân sự vào triều từ vị trí thấp rồi dần lên đến ngôi hoàng đế. Học trò của ông đã đặt dấu chấm hết cho thời kỳ loạn lạc sau Bắc thuộc và xây dựng một nước Đại Việt hùng cường và thái bình hơn hai trăm năm. Cuộc chơi nhân sự của Sư Vạn Hạnh kéo dài hơn ba mươi năm.

Người quy hoạch nhân sự giỏi thứ hai là Trần Thủ Độ. Nhờ phép quy hoạch của ông mà nước Đại Việt mệt mỏi cuối thời Lý đã lấy lại cái hào khí Đông A, ba lần đánh tan quân Nguyên. Nhân sự mà Trần Thủ Độ quy hoạch cũng thuộc dòng máu của ông và cái huyết khí ấy không những đủ Trí, Dũng mà còn Tâm nữa. Mấy đời sau phát tâm thành vị Phật Hoàng Trần Nhân Tông.

Người thứ ba là Nguyễn Bỉnh Khiêm. Bàn cờ quy hoạch của ông không có ai thuộc huyết thống. Toàn người dưng. Ông đi nước cờ với họ Mạc, làm cho họ này không những kéo dài triều đại gần trăm năm mà còn giữ yên biên ải phía Bắc. Ông đi nước cờ họ Trịnh, “thờ phật ăn oản”, giúp kết thúc cuộc chiến Nam -Bắc Triều. Cuối cùng nước cờ họ Nguyễn, đưa Nguyễn Hoàng vượt đèo Ngang, mở rộng nước Việt đến tận mũi Cà mau để có hình chữ S như hiện nay. Những nhân sự mà ông quy hoạch đã thực sự hoàn thành sứ mạng của mình. Ông còn hơn cả Lã Bất Vi, Sư Vạn Hạnh, và Trần Thủ Độ ở chỗ quy hoạch nhân sự ngoài dòng dõi, hậu duệ. (Lưu ý, các nhà quy hoạch nhân sự hiện đại ở Việt Nam rất coi trọng hậu duệ, đó là một sai lầm, không đáng làm học trò Nguyễn Bỉnh Khiêm).

Theo hướng này những người cha lập pháp bên nước Mỹ cũng là những người quy hoạch nhân sự ngoài hậu duệ. Họ vẽ ra cuộc chơi, mà luật chơi không căn cứ vào dòng dõi, chỉ căn cứ trên hiến pháp, trên sự tôn trọng quyền sống, quyền tự do, quyền mưu cầu hạnh phúc của con người. Những người được quy hoạch gồm tất cả. Ai cũng sẽ được và có thể quy hoạch. Và cuộc chơi trở thành tự quy hoạch, tự phấn đấu, trên tất cả các lãnh vực từ chính trị, kinh tế đến khoa học nghệ thuật,…

Nói về tự quy hoạch, có nhiều tấm gương kiệt xuất. Ví dụ, Quang Trung Nguyễn Huệ. Cuộc đời ông thực chất là một cuộc tự quy hoạch từ vai trò em nhỏ trong gia đình Hồ Thơm trở thành một trong những vị Hoàng đế vĩ đại nhất Việt Nam với câu nói “Đánh cho biết nước Nam anh hùng có chủ”.

Người thứ hai phải kể đến là Mikhail Gorcbachev. Ông đã tự quy hoạch mình từ một đảng viên bình thường trở thành Tổng Bí Thư ĐCS Liên Sô, sau đó đặt dấu chấm hết cho chủ nghĩa cộng sản ở Liên Sô và các nước Đông Âu. Nhưng cuộc tự quy hoạch của ông Gorbachev chưa thực hoàn hảo, vì ông chấm dứt công sản nhưng lại để dành cơ hội cho một thứ độc tài mới.

Thế giới bây giờ đã thay đổi rất nhiều từ Âu sang Á, từ Mỹ sang Phi. Cho nên những người làm quy hoạch hoặc tự quy hoạch nên thức tỉnh. Quyền tự do, thay vì chỉ dành cho một hoặc một số người, thì bây giờ là thời đại của quyền tự do phổ quát. Ngay cả trong những xứ như Triều Tiên hay Ba Tư, người dân cũng ngày càng khao khát tự do. Cho nên, làm quy hoạch là đi một nước cờ để nhân loại có tự do hơn. Và bài toán quy hoạch khó nhất sẽ là quy hoạch nhân sự để người được quy hoạch sẽ lãnh một nhiệm vụ mới, không phải duy trì cái đã và đang tồn tại. Người được quy hoạch sẽ phải đặt dấu chấm hết cho độc tài toàn trị và tạo ra một thời đại mới.

Có lẽ, lịch sử nói chung đã bỏ sót một chương quan trọng. Lịch sử ấy mới nhắc đến tên tuổi các vị anh hùng, mà quên chưa nhắc đến vai trò quan trọng của người làm quy hoạch nhân sự, tiền đề thành công của các vị anh hùng ấy.

Nguyễn Thế Hùng