(Dành cho người đọc chậm)
Cú nâng thuế choáng váng cả hành tinh của Donald Trump. Tôi cũng không phải ngoại lệ, thôi thì không biết đi hỏi người tài vậy. Hỏi chú Thành, người đã góp phần đưa chế độ ông Diệm đến bắt tay với Mỹ, và sau này khi nước ta thống nhất lại một lần nữa giúp chúng ta vượt qua cấm vận khắc nghiệt của USA...
Chú không trả lời thẳng vào câu hỏi mà thong thả kể chuyện cuộc đời. "Mọi sự trên đời đều là duyên nghiệp!". Và tôi, một hậu sinh láu táu đã từng viết về những tri thức trẻ từ Pháp trở về theo cách mạng, hôm nay được nghe về sự trở về xây dựng miền nam của lớp trí thức Việt, trở về từ Mỹ, theo lời kêu gọi của....câu chuyện cứ bắt đầu từ đầu thế kỷ 20.
Nhà chú quê ở Quảng Nam, bố chú là cụ Bùi Kiến Tín, học y ở Pháp về năm 1942, lúc đầu hành nghề ở Hà Nội, sau di dần về phía nam, Quy Nhơn rồi Sài Gòn Chợ Lớn. Cụ lập ra hãng dầu khuynh diệp “Bác sĩ Tín”- tức là thành phần “tư sản” giàu có rồi, cụ còn làm bác sĩ riêng cho gia đình họ Ngô và có lúc làm tới Bộ trưởng Thông tin ở chính phủ Ngô Đình Diệm một thời gian ngắn. Tức là nhà chú toàn người có đầu óc làm ăn cả, tuy ai cũng có phần bay bổng lãng mạn, mà biểu hiện rõ nhất là ông chú Bùi Giáng. Chú Thành có học bổng đi Mỹ nhờ một trường dòng (mặc dù gia đình không theo đạo nhé) nhưng vì “không có gì ngoài điều kiện” mà lại học tốt, nên chọn học ở Columbia – chú có lẽ là người Việt đầu tiên học về tài chính kế toán ở đây. Chú rất mẫn tiệp vào cái tuổi 95 này:
-Chú nói để cho các cháu sau này biết mà hướng dẫn cho con, cho cháu nhé! Tức là bên Mỹ có “Ivy League” là những trường đại học xuất sắc hàng đầu rồi, vừa có truyền thống, vừa đội ngũ giáo viên giỏi, nhưng điều rất quan trọng là môi trường học tập, trường thì chọn ta (sinh viên) phải đạt vào danh sách ví dụ 1-5% ứng tuyển thì mới đạt, nhưng ngược lại ta cũng có quyền chọn trường, nếu biết định hướng sớm, biết mình cần cái gì. Harvard chẳng hạn, rất truyền thống và giỏi, nhưng định hướng đào tạo ra các nhà quản lý xuất sắc (business management). Yale thì đào tạo giỏi về pháp lý. Có những trường không thuộc “Ivy League” nhưng cũng rất đẳng cấp, chẳng hạn MIT, đào tạo rất giỏi về khoa học công nghệ. Nhưng thời giữa thế kỷ trước thì người Việt có điều kiện là cứ phải “Ivy League” mới được. Chú được hướng vào học ở Columbia University là bởi đào tạo ở đây phù hợp nhất cho giới doanh chủ, chứ không chỉ là quản lý, và cái giới thương gia Mỹ thường hướng con cái học ở đây, sau này sẽ có những mối quan hệ đặc biệt. Ở đây lại được ở New York, trung tâm tài chính, có điều kiện để thực nghiệm, chiêm nghiệm luôn. Hay bà vợ của chú, là con gái của hai gia đình đều quan to dưới thời Pháp thuộc, thì được đi học ở Cornell, cũng không quá xa chỗ chú học, do đó mới làm quen nhau bên đó, bả học ngành quản trị các cơ sở đại học, giáo dục. Tức là từ khi trẻ ta có thể định hướng được sự học hành của mình, nếu biết rõ mình cần cái gì, muốn gì…
Chú Thành kể tiếp, rằng vì học ở New York nên số phận đưa chú tới một mối quan hệ định mệnh với ông Ngô Đình Diệm, khi đó đang ở bên Mỹ. Ông Diệm đang tá túc tại một tu viện ở New Jersey, mà lại toàn nữ tu, nên cũng rất ít điều kiện để tiếp xúc với người ngoài, do đó cuối tuần hay đi về New York đến nghỉ lại nhà người quen là ông Bùi Công Văn (phóng viên đài Tiếng nói Hoa Kỳ), cũng là người trong họ với chú Thành, ông Văn có bà vợ đảm nấu ăn ngon nên cả ông Diệm, cả chú Thành hay đến ăn món ăn Việt cho đỡ nhớ nhà. Chú kể: “ông Diệm khi đó mới 50 chưa gọi là già, thường đến lúc trưa thứ bảy, ông là người rất hay nói chuyện, thậm chí giỏi hùng biện, còn anh Văn thì mới 30, ít nói, chú còn mới 20 càng chả có gì để nói, vậy là ông Diệm nói từ trưa tới tối. Ngủ qua một đêm, sáng chủ nhật mình ông Diệm đi nhà thờ, sau đó trưa về ăn cơm, xong ông lại nói tới chiều, rồi mới đi về tu viện”. Ông Diệm ngoài tiếng Pháp xuất sắc ra thì tiếng Anh cũng rất ổn, ông có thể thuyết trình trước cử toạ về mọi vấn đề, nhưng cũng bận và không có nhiều điều kiện để tìm đọc các tài liệu tiếng Anh kỹ lưỡng. Ông thường giao cho chú đi tìm hiểu rồi tóm tắt lại cụ thể, ví dụ bộ “Tư bản” của Karl Marx viết về gì, hay “Tuyên ngôn của Đảng cộng sản” thực chất ra sao, hoặc “xem Commonwell của Anh có gì ưu, nhược điểm so với “Union” của Pháp”…Thường mỗi đề tài như thế chú xin chuẩn bị trong vòng một tuần, lên thư viện làm việc rồi ghi báo cáo tóm tắt để cuối tuần trình ông Diệm. Có thể nói một tình bạn vong niên đã nảy sinh giữa hai người…”.
Ông Ngô Đình Diệm về nước 1954 để ngày 7/7 trở thành thủ tướng, do Quốc trưởng Bảo Đại đề đạt không phải lần đầu. Lịch sử chưa có minh chứng rõ nét cho việc ông Diệm đạt được chức vụ này do có sự trợ giúp của người Mỹ - theo ý của chú Thành thì giới chức Mỹ đối với ông Diệm xuyên suốt bao nhiêu năm vẫn có thái độ lừng chừng, khó hiểu, chẳng có kế hoạch gì ra đầu ra đũa cả, nên không phải Mỹ đưa ông Diệm vào chức vụ này đâu! Nhưng tuy chưa có quyền lực tuyệt đối ở miền Nam lúc ấy, ông Diệm đã hành động rất mạnh mẽ, trong đó có việc triệu hồi những trí thức trẻ ưu tú đang ở Mỹ về nước để giúp chính quyền mới thành lập! Ngày 17/7/1954 điện tín có chữ ký của thủ tướng Ngô được gửi sang sứ quán Việt Nam tại Mỹ cho đại sứ Trần Văn Chương (bố của bà Trần Lệ Xuân) với nội dung triệu hồi ngay 5 sinh viên Việt Nam về nước gấp rút, đứng đầu là Bùi Kiến Thành! (4 sinh viên kia đều xuất sắc, cũng là bạn chú, đều đã được gặp ông Diệm từ trước rồi). Chú Thành rất nhớ những ngày nóng bỏng ấy: ngày 17/7 sứ quán liên lạc không được, bởi chú Thành đang đi Chicago cùng với các sinh viên Việt Nam yêu nước biểu tình…chống việc đất nước bị chia cắt làm đôi, trong đó có vai trò của chính quyền Mỹ! Hội sinh viên người Việt ở Mỹ khi đó đã biết dựa vào sự ủng hộ của người dân Mỹ yêu hoà bình, suốt ngày giương biểu ngữ, đi qua đi lại trước toà thị chính, …Đến khi đang về họp tổng kết thì thấy một đám cảnh sát ào vào, tá hoả cứ tưởng bị đàn áp, hoá ra không, toà đại sứ yêu cầu cảnh sát Mỹ tìm hộ mấy sinh viên có tên trong danh sách “TOP 5”. Chú Thành điện thoại tức tốc cho đại sứ, thì chỉ được truyền đạt là có lệnh của thủ tướng, phải bố trí cho 5 người này về nước khẩn cấp. Ngày 18 chú và 4 bạn thuê một chiếc máy bay charter bay từ Chicago về New York (đúng là nhà có điều kiện nên yêu nước dễ hơn thật!). Ngày hôm sau chú và cô người yêu con quan kia lập tức làm đám cưới, chú vẫn rất nhớ là vì các sự kiện tới dồn dập quá, tới mức đêm tân hôn hai người ngủ say trong hoà bình, như hai người đồng chí, không có gì xảy ra cả. Ngày hôm sau chú rể mới vẫn còn trinh trắng lên máy bay về nước, lần này vé do toà đại sứ lo cho rồi…
Họ được đưa thẳng về Dinh Gia Long, bố trí cho ăn nghỉ tại đấy luôn, chú tuy gia cảnh rất đồ sộ ở Sài Gòn, nhưng ở tận quận 6 nên cũng chả về nhà nữa, ở luôn tại đó cho tiện công việc. Chú nhớ ấn tượng hết hồn hôm đầu thiếu phòng, chú được phân ngủ phòng ngài Bảo Đại đã từng ngự ở đấy. Sau này dần dần mỗi sinh viên (như chú còn chưa kịp nhận bằng) được phân đi các chức vụ ở các cơ quan khác nhau, tuỳ theo ngành học và khả năng, còn chú thì vẫn được giữ tại đó, làm trợ lý cho cả ông Diệm, cả ông Nhu. Tuy hai vị này đều nói được tiếng Anh nhưng vai trò của chú là tiếp xúc với các đại diện phía Mỹ để hiểu rõ nhất ý đồ, tìm tiếng nói chung với họ. Về chức danh chú chỉ là Trưởng phòng ngoại hối của Ngân hàng Quốc gia (trên cơ sở Ngân hàng Đông Dương cũ), một ông Đốc phủ làm thống đốc, một vị giáo sư Pháp về là anh Vũ Quốc Thúc làm phó tổng. Ngoài việc ngân hàng chú Thành vẫn phải kiêm cả công việc trợ lý cho 2 sếp Diệm và Nhu! Rồi sau hơn một năm chú phải đi học nâng cao bên Mỹ (khi đó được thực tập tại ngân hàng thương mại 6 tháng, ngân hàng đầu tư 6 tháng); rồi được cử sang làm đại diện Ngân hàng Quốc gia Việt Nam tại New York, là người trẻ tuổi nhất trong hơn 60 đại diện ngân hàng trung ương các nước tại Hoa Kỳ từ 1956 đến 1958. Chú giải thích:
-Đúng nhất là nên gọi Ngân hàng Quốc gia, chứ không phải Ngân hàng Nhà nước, suy nghĩ một chút thì sẽ hiểu ra ngay. Nhưng thôi rồi sẽ tới lúc người ta thay đổi cho chuẩn hơn. Vai trò của chú khi đó là xử lý đầu bên kia cho khoản Viện trợ thương mại của Mỹ cho Việt Nam cộng hoà, 500 triệu USD khi đó là số tiền lớn lắm. Không phải thích tiêu gì là được đâu, mà phải thống nhất từng giao dịch, phía Mỹ có duyệt thì phía miền nam mới được dùng, ví dụ mua xe cộ, máy móc, nhu yếu phẩm…Chú ở giữa đôn đốc cả Bộ Thương mại ở miền nam, cả các ngân hàng Mỹ để thực hiện những giao dịch ấy – như một trung tâm điều phối. Chú về nước rồi bà vợ cũng về theo (rồi họ sinh được 4 người con). Nhưng chú lại có trọng trách đi mời một phái đoàn chuyên gia tài chính Mỹ về để rà soát hoạt động của các ngân hàng thương mại tại miền nam, khi đó mới bắt đầu hoạt động, sao cho đúng chuẩn mực quốc tế, cũng là lần đầu đấy!
Tuy là yếu nhân, ra vào dinh thự của anh em Tổng thống Diệm (sau năm 1955 Diệm đã trở thành Quốc trưởng, rồi Tổng thống) như cơm bữa, nhưng chú không mặn mà nữa với con đường chính khách. 1959 chú xin phép Tổng thống ra làm tư nhân - vì vẫn nhớ mình được đi học để làm doanh chủ, để kinh doanh, và muốn có những trải nghiệm thực sự trên con đường này! Kinh doanh ư, chú cùng một tập đoàn sản xuất pin Philippin và dùng giấy phép của một tập đoàn Mỹ để lập ra liên doanh có lẽ là đầu tiên có yếu tố nước ngoài tại Việt Nam sau 1954, đó là nhà máy pin nằm tại đất của gia đình chú (mà nay là Sonadezi của Biên Hoà) – Vietnam Automotive Battery Manufactoring Company. Sản phẩm được xuất khẩu và bán trong nước chạy như tôm tươi, chất lượng tương đương với sản phẩm Mỹ; chú tập trung mấy đại gia người Việt để phân phối và sản xuất linh phụ kiện cũng đang trôi chảy…nhưng sau khi tai hoạ ập xuống chú và gia đình thì sau 1975 được chính quyền quốc hữu hoá và mua lại (tuy chưa trả tiền bao giờ) – rồi sau bao nhiêu vận đổi sao dời nó trở thành PINACO lừng lẫy, cũng tư nhân hoá, cổ phần hoá từ bao giờ mà chú và gia đình chưa hề được thông báo gì, ngoài quyết định quốc hữu hoá. Song song, chú được chính Công ty Bảo hiểm quốc tế Mỹ American International Underwriters, Vietnam, Inc., tìm đến để chọn làm tổng giám đốc vùng kiêm chủ tịch, mới 27 tuổi, trẻ nhất trong số các lãnh đạo thành viên tại châu Á. Mỹ thay Pháp ở miền nam và công ty tài chính lớn nhất thế giới này (khi đó đã có chi nhánh ở 130 quốc gia) tìm một người Mỹ học để thay vào TGĐ vốn là người Pháp.
Những tưởng công việc cứ thế êm xuôi, nào ngờ Mỹ lật đổ chế độ Diệm-Nhu. Trong danh sách những kẻ cần đối xử đặc biệt nghiêm cẩn có:
1.Ngô Đình Diệm
2. Ngô Đình Nhu
…
…
12. Bùi Kiến Thành
Tất cả bị bắt giam ở Võ Tánh (trại giam của Sở cảnh sát). Theo chú Thành thì ngay cả đối với cái chết của anh em ông Diệm thì Mỹ cũng có một ảnh hưởng không rõ ràng, có lẽ do phe quân đội mạnh tay mà làm bừa chứ chả phải chủ kiến của Mỹ. Còn chú Thành khi đó hơn 30 tuổi, phải cùng 11 bạn tù cởi trần, mặc quần xà lỏn nằm trong xà lim 2x2m, nóng bức với các bức tường miết tay vào đâu cũng có rệp máu đỏ tươi. Rất nhiều người nao núng tinh thần, nhưng đối với chú 15 tháng tạm giam này lại là một trải nghiệm có lẽ đẹp nhất cuộc đời. Bên phòng giam bên cạnh có anh bạn tù không thấy mặt suốt ngày đọc kinh “Bát Nhã Ba La Mật Tâm Kinh…”. Chú vốn không theo một tôn giáo nào, bỗng thấy bài kinh có một sức truyền cảm vô cùng mạnh đối với mình…
Bonus: (nguồn Dương Quốc Chính)
Nam Nguyen
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét