Có hai xu hướng đang dẫn
dắt các cuộc tranh luận về tình hình tại bán đảo Crimea sau cuộc trưng cần dân
ý. Một là các phong trào ly khai nếu không được giới hạn, không phản ánh quan
điểm, nguyện vọng của đa số người dân sẽ khó bảo toàn lãnh thổ, đồng thời gây
ra những cuộc khủng hoảng trong hệ thống luật quốc tế. Hai là các trường hợp tiền
lệ dùng luật của các cường quốc trong quá khứ như đã làm sức mạnh của luật pháp
quốc tế xói mòn. Vì thế Crimea hiện nay là thế giới của sức mạnh.
 |
| Bức biếm họa minh họa cho bài viết này nói một cách rõ ràng câu chuyện "về Nga" của Crimea. |
Crimea “tự quyết” theo
luật pháp hay tiền lệ pháp?
Cuộc trưng cầu dân ý ở
Crimea vào ngày 16-3 đã đặt ra câu hỏi về tính hợp hiến của hành động này. Nga
cho rằng bản thân chính quyền lâm thời Kiev là bất hợp pháp bởi hành động thiếu
tôn trọng quyền lực của ông Yanukovych khi còn tại vị và điều này cho thấy
Crimea nên có quyền quyết định vận mệnh cho bán đảo này.
Tuy nhiên, dù hành động
của chính quyền có bị nghi vấn thì cũng không có quyền nào trong luật pháp quốc
tế cho phép Nga can thiệp vào Ukraine hoặc Crimea tự ý ly khai. Chính quyền
Obama và hầu hết các nước châu Âu biện giải cuộc trưng cầu dân ý đã vi phạm cả
hiến pháp Ukraine và luật quốc tế.
Hiến pháp Ukraine quy định
rõ bất cứ thay đổi về mặt chủ quyền lãnh thổ quốc gia đều phải được thông qua bởi
một cuộc trưng cầu dân ý của toàn bộ người dân Ukraine. Quy định này cũng phù hợp
với những nguyên tắc cơ bản của luật quốc tế về tôn trọng tính toàn vẹn lãnh thổ.
Đồng thời không công nhận
quyền lợi của phong trào ly khai bởi một nhóm hay một khu vực của quốc gia, trừ
khi nhóm hoặc khu vực đó bị khước từ quyền “tự quyết” (quyền lợi mưu cầu sự
phát triển riêng về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa) bởi chính phủ trung
ương hoặc trở thành đối tượng chịu sự vi phạm nghiêm trọng về quyền con người của
chính quyền trung ương. Những nguyên nhân có khả năng phát triển thành nhu cầu
đòi ly khai trong luật quốc tế đã không tìm thấy trong cuộc bỏ phiếu ở Crimea với
hầu hết người tham gia là người Crimea gốc Nga.
Những tranh cãi về tính
hợp pháp trong trường hợp của Crimea cho thấy sự bối rối trong luật quốc tế. Liệu
luật pháp quốc tế có nên rõ ràng trong câu hỏi rằng “tự quyết” bao gồm ly khai
hay không? Vì hành động này không được công nhận là đúng đắn nhưng đồng thời
cũng không bị cáo buộc là vi phạm. Tuần trước, Nga phủ quyết một nghị quyết của
Hội đồng Bảo an tuyên bố cuộc trưng cầu dân ý Crimea không hợp lệ.
Mỹ và các chính phủ
khác có thể tìm kiếm một nghị quyết của Đại hội đồng LHQ lên án cuộc trưng cầu
nhưng điều này sẽ không có hiệu lực ràng buộc. Đại hội đồng cũng có thể yêu cầu
Tòa án Công lý Quốc tế đưa ra một “ý kiến tư vấn” rằng trưng cầu dân ý là bất
hợp pháp. Sau khi Kosovo tuyên bố độc lập khỏi Serbia vào năm 2008, đại hội đồng
theo yêu cầu của Serbia cho ý kiến tư vấn liên quan đến tuyên bố độc lập của
Kosovo. Trong trường hợp đó, Tòa án Công lý Quốc tế đã kết luận rằng tuyên bố của
Kosovo không phải là bất hợp pháp.
Tuy nhiên, tình hình
bán đảo Crimea là khác nhau đáng kể từ Kosovo và tòa án quốc tế có thể đạt được
một kết luận khác nhau, đặc biệt là nếu các câu hỏi đã được đóng khung khác
nhau. Nếu Crimea thật sự ly khai và gia nhập Nga, điều này sẽ khuyến khích các hành
động tương tự ở Đông Âu và những nơi khác. Ví như trường hợp Kosovo, cho dù Mỹ
và các chính phủ châu Âu nhấn mạnh rằng đây là trường hợp cá biệt thì hệ quả là
Nam Ossestia và Abkhazia đã đòi ly khai khỏi Georgia và được Nga công nhận vào
năm 2008. Hay như trường hợp Transdnistria ly khai khỏi Moldova vào 2006. Như
những lo ngại của Mỹ trước Kosovo, Nga cũng nên lo ngại những trường hợp tương
tự, ví như Chechnya.
Lý giải từ cán cân quyền
lực
Rõ ràng việc Nga đồng ý
sáp nhập Crimea đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ Mỹ và EU. Nguyên nhân chủ yếu
là những suy đoán xoay quanh tương quan quyền lực tại lục địa Á-Âu nếu chẳng
may khu vực hậu Xô viết được tái lập. Dù đây là khu vực cạnh tranh ảnh hưởng
truyền thống nhưng EU sẽ khó có thể ngăn cản Nga lan rộng nếu không có sự hỗ trợ
của Mỹ.
Bên cạnh đó, với vai
trò “cảnh sát quốc tế”, Mỹ không thể làm ngơ khi bất kỳ khu vực nào trên thế giới
diễn ra bất ổn chính trị cũng như ngăn không cho một quốc gia bành trướng và đe
dọa tới vị trí của Mỹ hiện nay. Điều này sẽ càng trở nên “nhạy cảm” hơn khi
liên quan đến Nga - một đối thủ đã từng cạnh tranh ngồi vào vị trí “bá chủ thế
giới” với Mỹ.
Trong ván bài này, Mỹ
và EU đã cố gắng tranh thủ sức mạnh quốc tế khi cáo buộc hành động xin sáp nhập
của Crimea là bất hợp pháp, cùng việc Nga đang có tham vọng mở rộng lãnh thổ.
Chống lại những cáo buộc vi phạm luật pháp quốc tế của các chính phủ phương
Tây, Nga cũng nhắc lại trường hợp của Kosovo, vốn được Mỹ và các nước châu Âu
khác ủng hộ cũng đã được tòa án quốc tế công nhận vào năm 2010.
Trong mọi trường hợp,
thậm chí còn mới và danh sách cấm vận của Mỹ chỉ là một tín hiệu. Quan trọng
hơn bây giờ là những thay đổi chiến lược sâu sắc hơn nên dòng chảy từ sự hiểu
biết mới của chúng ta về Nga. Chúng ta cần hình dung lại NATO, để di chuyển lực
lượng của mình từ Đức đến biên giới phía đông của liên minh. Hành động của Nga
được các giới chiến lược phương Tây xem như một hồi chuông cảnh báo cho hệ thống
quân sự và phòng thủ tại châu Âu. Đặc biệt là Liên minh quân sự Bắc Đại Tây Dương
(NATO).
Trong tuần qua, Tổng
Thư ký Anders Fogh Rasmussen phát biểu tại Viện Nghiên cứu Brookings (Mỹ) rằng:
“Nga và EU đang sống trong hai thế giới khác nhau chứ không phải chỉ là những vấn
đề xảy ra trong những ngày vừa qua […]. Và đây là cuộc khủng hoảng nghiêm trọng
nhất với châu Âu sau khi chiến tranh lạnh kết thúc”.
Phương Tây chỉ ra
Crimea vốn đã được tự trị dưới sự cho phép của Ukraine - giống như nhiều vùng của
Nga nhưng Nga đã thẳng tay đàn áp những hành động độc lập ở Chechnya và
Ingushetia. Mặt khác, trường hợp của Kosovo được mở ra bởi tổ chức hòa bình LHQ
- tám năm sau khi hành động thanh lọc sắc tộc của Serbia diễn ra. Trong trường
hợp của Crimea, chỉ thấy sự hiện diện của quân đội Nga ở Crimea mà không hề có
bằng chứng nào chứng minh chính phủ Ukraine chống lại người Nga ở Crimea.
Cho dù có hợp pháp hay
không, Nga sẽ thấy rằng vấn đề Crimea khó được chấp nhận rộng rãi như trường hợp
Kosovo (106 quốc gia công nhận) mà giống với trường hợp cộng đồng người Thổ Nhĩ
Kỳ ở Bắc Cyprus hơn - khi chỉ được công nhận bởi một quốc gia, không ai khác
ngoài Thổ Nhĩ Kỳ. Tương lai liệu Kosovo và Crimea có là tiền lệ để hàng trăm cộng
đồng dân tộc thiểu số trên thế giới dựa vào và đẩy biên giới quốc gia trở nên hỗn
độn.
Hơn nữa, tham vọng của
Nga không dừng lại ở Crimea mà còn ở việc mở đường cho Kremlin lấy lại lãnh thổ
trong không gian Xô Viết. Và kịch bản này đã từng diễn ra ở Georgia vào năm
2008 khi quân đội Nga hỗ trợ cho hai cộng đồng ly khai Nam Ossestia và
Abkhazia.
Tuy nhiên, so với dân số
4,5 triệu người ở Georgia và 46 triệu người ở Ukraine, rõ ràng Putin đang nỗ lực
giữ cho cộng đồng nói tiếng Nga ở gần biên giới hết mức có thể nhằm tăng cường ảnh
hưởng của Moscow lên khu vực.
HOÀI THƯƠNG - THỤY ĐIỂN
Trong khi Nga ủng hộ và
tiến hành chuẩn bị các thủ tục pháp lý để diễn ra quá trình tiếp nhận thì công
luận Mỹ và EU chủ trương mạnh tay trừng phạt Moscow đề phòng kịch bản ly khai
khác từ một số nước trong khối không gian hậu Xô Viết ở Đông Âu ngả vào vòng
tay.
Trên căn bản sự trừng
phạt này có thể tạo ra một số tác động nào đó nhưng nó sẽ không thay đổi được kết
quả. Đơn giản vì đây là lựa chọn giữa những nền văn minh. Người dân Crimea đã
quay về với những gì họ cảm thấy thuộc về, thể hiện bản sắc và giá trị nội tại
nền văn hóa. Biến số kế tiếp sẽ là lựa chọn từ Kiev.
Về kinh tế, nếu không
có sự trợ giúp từ bên ngoài, khả năng vỡ nợ của Ukraine là rất cao. Từ năm
2012, nền kinh tế nước này đã chìm sâu trong suy thoái. Theo ước tính của bộ
trưởng Bộ Tài chính Nga, nước này sẽ cần 35 tỉ USD để trang trải các khoản nợ
và duy trì nền kinh tế trong vòng hai năm tới. Cuộc đảo chính nổ ra cũng đồng
nghĩa với việc Ukraine đánh mất khoản viện trợ mà Nga đã cam kết nhưng bù lại
ngày 5-3 vừa qua, EU đã thông báo sẽ cung cấp gói viện trợ 15 tỉ USD cho
Ukraine thông qua các khoản cho vay và trợ cấp.
THÙY ANH
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét